Một ánh nhìn trong lớp học và một nỗi sợ vô hình

Tôi từng ngồi lặng lẽ ở cuối lớp trong một buổi dự giờ không chính thức. Trên bục giảng là một giáo viên còn khá trẻ, có đôi mắt biết nói và giọng nói truyền cảm. Nhưng điều khiến tôi nhớ mãi không nằm ở bài giảng, mà ở một khoảnh khắc rất nhỏ – khoảnh khắc cô ấy cầm viên phấn lên, định kể một mẩu chuyện bên lề để minh họa cho khái niệm vừa giảng, nhưng rồi đôi tay khựng lại, ánh mắt chệch đi, và câu chuyện ấy chưa bao giờ được kể.

Sau buổi dạy, cô ngồi đối diện tôi, ánh mắt trốn tránh một chút, như thể chính mình cũng không biết điều gì vừa khiến mình do dự. Rồi cô nói nhỏ, gần như thì thầm: “Em thấy hơi ngại. Sợ tụi nhỏ cười. Em tính làm cho lớp sinh động hơn, nhưng sợ tụi nó thấy mình làm lố…”

Tôi không cười – không vì thương hại mà vì thấu hiểu. Nỗi sợ đó, tôi từng mang theo mình suốt cả năm đầu tiên đi dạy. Và sau này, tôi mới biết cảm giác ấy có tên trong tâm lý học: Evaluation Apprehension – tức là sự căng thẳng âm thầm khi ta nghĩ rằng người khác đang đánh giá mình bằng một tiêu chuẩn vô hình nào đó, và sự đánh giá ấy thường nghiêng về hướng tiêu cực. Với người làm nghề sư phạm, nơi mỗi tiết dạy là một sân khấu và người nghe thì luôn trẻ hơn ta nhiều tuổi – sự căng thẳng này càng trở nên rõ nét.

Trong quá trình xây dựng phong cách dạy học riêng, rất nhiều giáo viên – đặc biệt là những người tâm huyết – lại dễ rơi vào một chiếc bẫy mang tên lo âu xã hội. Họ sợ mình làm không đủ tốt, sợ rằng học sinh sẽ không đón nhận, sợ rằng mình đã mất đi dáng vẻ nghiêm túc cần có của một người làm sư phạm. Dần dần, họ bỏ đi những phần thử nghiệm, những đoạn sáng tạo, những phút ngẫu hứng – vốn là thứ có thể khiến bài giảng trở nên sống động hơn gấp nhiều lần.

Tôi từng tin rằng, khi càng chuyên nghiệp, mình càng cần giấu đi cảm xúc thật – nhưng sau nhiều năm giảng dạy và quan sát đồng nghiệp, tôi phát hiện ra rằng, điều ngược lại mới là gốc rễ của dạy học hiệu quả. Một lớp học thật sự chỉ trở nên có hồn khi người giáo viên trong đó dám thể hiện bản thân với sự chân thành và tinh tế, kể cả trong những khoảnh khắc vụng về.

Có một nghiên cứu tâm lý tôi luôn nhớ tên: Spotlight Effect – hiệu ứng đèn sân khấu. Nó nói rằng, con người thường phóng đại mức độ mà người khác chú ý đến mình. Khi ta lỡ tay làm rơi bút, ta tưởng như cả thế giới đang nhìn. Khi ta nói vấp một chữ, ta cảm thấy như cả lớp đang cười. Nhưng thật ra, hầu hết mọi người đều đang quá bận với câu chuyện trong đầu họ, và không ai để tâm đến chi tiết nhỏ đến thế.

Học sinh của chúng ta cũng vậy. Các em không thực sự dành cả tiết học để mổ xẻ cách giáo viên phát âm hay gật đầu. Điều các em quan tâm sâu sắc hơn là việc có hiểu bài không, có cảm thấy được kết nối không, và có được truyền cảm hứng hay không. Và những điều đó, không đến từ sự hoàn hảo trong kỹ thuật, mà đến từ sự chân thành trong phong cách dạy học.

Một giáo viên càng cố gắng “đúng mực” trong từng chi tiết, càng dễ bỏ quên khả năng kết nối. Một người dạy học hiệu quả là người dám để trái tim mình hiện diện cùng học trò – trong câu nói, trong ánh mắt, và cả trong những lựa chọn phương pháp giảng dạy hàng ngày.

Tôi không nói rằng lớp học nên trở thành một sân khấu hài. Cũng không cho rằng chúng ta có thể lạm dụng sự “chân thật” để biện minh cho sự thiếu chuẩn bị. Nhưng tôi tin, giáo viên không cần phải là người luôn luôn đúng. Họ chỉ cần là người đủ dũng cảm để thử, để chia sẻ, để kết nối, và đủ bao dung với chính mình khi điều đó chưa thành công.

Trong hành trình làm sư phạm, mỗi chúng ta đều có những tiết học vụng về, những bài giảng chưa tròn trịa, những lần đứng trước học trò mà lòng đầy bối rối. Và điều đó không có gì phải giấu. Những gì chúng ta cần làm là giữ lấy tinh thần học hỏi, và can đảm bước ra khỏi sự ám ảnh bởi ánh nhìn vô hình nào đó.

Lớp học là một sinh thể sống – nó phản ánh trái tim người dạy. Nếu ta dạy với tâm thế đề phòng và tự nghi hoặc, bài học sẽ mất đi sự sống. Nhưng nếu ta dạy với khát vọng được hiểu, được chia sẻ, được trao đi – bài học sẽ chạm vào được những điều vượt ngoài phạm vi đề thi.

Nghề giáo vốn là nghề của những kết nối. Và để kết nối được, người thầy đôi khi cần gỡ bỏ lớp giáp đang khoác – lớp giáp mang tên “phải hoàn hảo”.

Khi một giáo viên dám để học sinh thấy mình cũng đang học – không chỉ dạy – đó là lúc lớp học trở thành nơi gặp gỡ giữa người với người, không chỉ giữa người dạy và người học. Và trong cái không gian tinh tế đó, năng lực sư phạm thật sự được thắp sáng.

Nếu Cô Thầy đang cảm thấy bản thân chưa đủ “giỏi”, xin hãy tin rằng điều quan trọng hơn rất nhiều, chính là việc Cô Thầy đang thật sự cố gắng – và dám can đảm xuất hiện trọn vẹn trước lớp, mỗi ngày.

Cẩm Nang Dạy Học của Huỳnh Khôi
~ Nâng tầm Nghề Giáo. Nâng danh Cô Thầy. ~