Có một kiểu mệt mỏi mà người ngoài không bao giờ thấy

Giữa một buổi chiều của những ngày giữa tuần, khi trời Hà Nội âm ẩm nắng, một cô giáo dạy Văn lớp 9 bước ra khỏi lớp. Bước chân cô chậm, gần như không phát ra tiếng, như thể từng hơi thở của cô cũng đang cố giữ lại năng lượng cuối cùng còn sót lại. Ánh mắt cô không dừng lại ở ai, bàn tay siết nhẹ quai túi, đôi vai rũ xuống – không phải theo cách mỏi mệt của cơ thể, mà theo một sự trống rỗng của bên trong. Ít ai biết rằng, đêm trước, cô đã thức trắng vì con nhỏ bị sốt. Sáng nay, cô vẫn đến trường đúng giờ, dạy trọn vẹn bốn tiết, với những lớp học không hề dễ chịu. Có trò không thuộc bài, có trò ngồi im không ghi chép, có trò lén cười sau lưng. Nhưng cô vẫn tiếp tục, giảng bài bằng giọng đều, ánh mắt điềm tĩnh, và một thứ năng lượng mà chỉ người làm nghề sư phạm lâu năm mới hiểu: sự sống còn của uy lực thầm lặng.

Có một loại mỏi mệt mà người ngoài không thể nhìn thấy, cũng không thể gọi tên. Loại mệt ấy không đến từ việc phải đứng lâu, nói nhiều, hay chấm quá nhiều bài kiểm tra. Nó đến từ việc người giáo viên phải duy trì một khuôn mặt điềm tĩnh, một giọng nói ổn định, và một nội tâm vững vàng – ngay cả khi cảm xúc bên trong đang sụp xuống từng lớp. Đó là khi giáo viên cần phải nói những lời khích lệ, dù bản thân mình đang kiệt sức. Là khi họ phải tạo ra không khí tích cực trong lớp học, trong khi chính mình đang không còn đủ năng lượng để tự vực dậy. Là khi học sinh thờ ơ hoặc cục cằn, nhưng người đứng lớp vẫn phải giữ nhịp, giữ chuẩn, giữ vai trò một người dẫn đường tử tế.

Tâm lý học gọi trạng thái này là Emotional Labor – lao động cảm xúc. Nó là một phần âm thầm nhưng liên tục của nghề giáo. Nó không có giờ tan ca rõ ràng, không có biên chế tính lương, không được công nhận trong văn bản, nhưng lại là một thứ thuế nội tâm mà bất kỳ giáo viên nào cũng đang đóng hàng ngày – không thông qua tiền, mà thông qua năng lượng sống của chính mình.

Có những người nghĩ rằng dạy học hiệu quả là có học sinh giỏi, điểm cao, thi tốt. Có người nghĩ rằng phong cách dạy học hay là phải sáng tạo, hấp dẫn, đổi mới không ngừng. Nhưng thực chất, mọi lý thuyết đều chỉ là vỏ ngoài – nếu bên trong người giáo viên ấy đang kiệt quệ. Không một phong cách dạy học nào có thể phát huy nếu người truyền tải không còn nội lực để đứng vững. Và không có lớp học nào đủ sức phát triển nếu mỗi tiết dạy là một lần giáo viên phải gồng mình lên để giữ hình ảnh chuyên nghiệp.

Càng làm nghề lâu, tôi càng thấy rằng dạy học hiệu quả không nằm ở việc thuyết trình mạch lạc hay dẫn dắt thuyết phục, mà bắt đầu từ việc người giáo viên còn đủ cảm hứng để sống thật. Khi người Thầy không còn phải diễn. Khi người Cô có thể cho phép bản thân sai sót một chút, thở dài một chút, lùi lại một bước – chỉ để hồi phục lại cái phần bên trong đang rạn nứt.

Tâm lý học còn có một khái niệm nữa gọi là Compassion Fatigue – tạm dịch là sự mỏi mệt khi phải đồng cảm quá lâu, quá nhiều. Dù thuật ngữ này phổ biến trong ngành y, tôi tin rằng nghề sư phạm cũng là nơi mang vết mỏi đó rõ ràng không kém. Hằng ngày, giáo viên không chỉ dạy chữ mà còn tiếp nhận cảm xúc: từ ánh mắt thất vọng của học trò, từ lời phàn nàn của phụ huynh, từ sự im lặng của lãnh đạo, từ áp lực kỳ vọng vô hình treo lơ lửng trên từng trang giáo án. Và mỗi lần như thế, lòng tốt của người dạy lại bị mài đi một chút – nếu không được “nạp lại”, nếu không có ai lắng nghe và chia sẻ.

Có thể đã đến lúc, Cô Thầy không cần phải mạnh mẽ mãi. Có thể đã đến lúc, người làm nghề giáo được quyền thở ra giữa một ngày nhiều tiết. Có thể đã đến lúc, ta buông vai trò của một “người tạo cảm hứng” – để tạm trở lại làm một người bình thường đang học cách tồn tại trong một hệ thống giáo dục quá khắt khe với sự hoàn hảo.

Dạy học hiệu quả, đôi khi, không đến từ tiết dạy đầy sáng tạo, mà đến từ một tiết học bình thường, trong đó người giáo viên vẫn giữ được sự bình an trong nội tâm. Phong cách dạy học không cần phải luôn rực rỡ, nhưng nhất định phải là phong cách mà ta có thể duy trì dài lâu mà không đánh đổi sức khỏe cảm xúc. Và sự bền vững trong nghề sư phạm, có lẽ bắt đầu từ một điều rất đơn giản: biết khi nào nên dừng lại – để giữ ngọn lửa còn cháy.

Nếu bài viết này khiến Cô Thầy cảm thấy như có một phần nào đó nói hộ mình, hãy để lại một dấu chấm. Để tôi biết, trên hành trình dạy học đầy biến động này, vẫn còn nhiều giáo viên đang đi cùng nhau – không ồn ào, không kiêu hãnh – nhưng rất kiên cường.

Cẩm Nang Dạy Học của Huỳnh Khôi
~ Nâng tầm Nghề Giáo. Nâng danh Cô Thầy. ~