CÀNG LA TO – LỚP CÀNG ỒN: CÂU CHUYỆN CỦA NHỮNG GIÁO VIÊN ĐANG TỰ MÌNH ĐÁNH MẤT VỊ THẾ

Có một buổi chiều tôi ngồi uống cà phê cùng một người thầy đã đứng lớp hơn hai mươi năm. Trong lúc khuấy nhẹ ly đen đá, anh chậm rãi nhìn ra cửa sổ và hỏi tôi một câu mà tôi tin là rất nhiều giáo viên khác cũng từng tự hỏi: “Em có thấy tụi nhỏ bây giờ khó dạy hơn trước không? Anh càng nghiêm, càng lớn tiếng, thì tụi nó càng lơ. Không giống hồi xưa nữa.”

Tôi không trả lời ngay. Giống như anh, tôi cũng đã từng rơi vào trạng thái ấy – nơi mà người thầy cảm thấy bất lực giữa tiếng ồn không dứt, giữa những ánh mắt học trò không còn giữ sự lắng nghe. Không phải vì họ không biết cách giảng dạy. Mà vì trong cách dạy học hiệu quả, đôi khi người ta nhầm lẫn giữa kiểm soát và dẫn dắt.

Tôi đã từng tin rằng chỉ cần giọng nói đủ to, ánh mắt đủ nghiêm, thì lớp học sẽ vào nề nếp. Nhưng rồi càng la, tôi càng cảm thấy lớp xa mình hơn. Không khí căng như dây đàn, và khi tiếng giảng vừa dứt, cả lớp lại rơi về sự lộn xộn ban đầu. Một kiểu yên lặng tạm thời, chứ không phải là sự tôn trọng thật sự. Một hình thức của sự phục tùng chứ không phải sư phạm đúng nghĩa.

Giữa những lần như vậy, tôi bắt đầu quan sát. Tôi chú ý đến những giáo viên không bao giờ cao giọng, nhưng bước vào lớp, không khí tự nhiên trật tự. Họ không cần chỉ tay hay đập bàn, nhưng từng học sinh đều quay lại đúng vị trí, mở sách, và sẵn sàng học. Tôi nhận ra rằng họ đang làm một điều gì đó mà tôi chưa biết tên, cho đến khi tôi tìm được khái niệm ấy trong một tài liệu về dạy học hiệu quả: đó là “lãnh đạo cảm xúc”.

Trong tâm lý học hiện đại, người ta gọi nó là Trí tuệ cảm xúc (Emotional Intelligence – EQ). Và trong môi trường lớp học, EQ không phải là sự mềm yếu hay nhân nhượng. EQ là khả năng người giáo viên nhận diện cảm xúc của cả lớp, tự điều chỉnh được phản ứng của chính mình, và từ đó ảnh hưởng đến hành vi tập thể. Đó là khi người giáo viên không phản ứng vội vàng, mà chọn cách hiện diện bằng sự điềm tĩnh, khiến học sinh tự điều chỉnh mà không cần bị cưỡng ép.

Một ví dụ rất đơn giản nhưng tôi thấy hiệu quả nhiều lần: bước vào lớp sau giờ ra chơi, tiếng nói chuyện vẫn rì rào, tôi không nói gì. Tôi đứng ở giữa lớp, không giận dữ, cũng không tỏ ra bực bội. Tôi chỉ đợi ánh mắt đầu tiên nhìn về mình, rồi tôi nói với cả lớp: “Cô thấy có năm bạn đã sẵn sàng học. Cô chờ thêm một chút để cả lớp cùng bắt đầu.” Một câu nói nhẹ, không có ý răn đe, không áp đặt. Nhưng chỉ vài giây sau, lớp học trở nên im lặng. Không phải vì sợ, mà vì được dẫn dắt một cách có chiều sâu.

Trong ngành sư phạm, có hai nguyên lý tâm lý học có thể giải thích cho điều này. Một là Hiệu ứng đám đông (Social Proof) – khi một nhóm học sinh bắt đầu ngồi ngay ngắn và mở sách, những bạn khác có xu hướng làm theo. Hai là Chuyển hướng chú ý (Attention Redirection) – khi người giáo viên biết cách tập trung sự chú ý của lớp vào điều tích cực, họ sẽ giảm bớt tình trạng chống đối một cách tự nhiên, không cần ép buộc.

Điều tôi nhận ra rõ nhất, đó là: nếu giáo viên phản ứng cảm tính với một lớp học cảm tính, ta chỉ đang nuôi lớn mâu thuẫn và sự mệt mỏi trong chính mình. Nhưng nếu biết dừng lại, tự quan sát, và điều chỉnh phong cách dạy học một cách tỉnh táo, ta có thể thay đổi cả một không khí lớp học mà không cần la mắng.

Dạy học hiệu quả không nằm ở âm lượng giọng nói, mà ở sức ảnh hưởng thầm lặng được tạo nên bởi sự vững chãi trong tâm thế. Tôi nghĩ, đã đến lúc các giáo viên nên thay đổi quan điểm: chúng ta không còn là người “quản lý lớp học” bằng mệnh lệnh. Chúng ta đang – và nên là – người dẫn dắt lớp học bằng trí tuệ và cảm xúc.

Lãnh đạo lớp học không phải là chuyện của kỷ luật khô khan. Đó là nghệ thuật tạo ra không gian cho học sinh phát triển mà không cảm thấy bị đè nén. Đó là nơi người thầy không cần hét lên để học trò im lặng, mà khiến các em tự nguyện lắng nghe vì sự tôn trọng và nể phục. Đó là cốt lõi của mọi phong cách dạy học bền vững.

Tôi viết những dòng này không phải để thuyết phục ai thay đổi ngay, nhưng tôi mong rằng, nếu Cô Thầy đã từng khản giọng vì la, từng mệt mỏi vì mất kiểm soát, từng hoang mang giữa một lớp học không còn lắng nghe – thì Cô Thầy sẽ thử đứng yên, lắng nghe chính mình trước, và bắt đầu điều chỉnh lại phong cách dạy học.

Đó không phải là con đường nhanh, nhưng là con đường sâu. Và tôi tin, đó là con đường mà người làm nghề giáo – với tất cả sự nghiêm túc và lòng khao khát thay đổi – đều nên đi.

Cẩm Nang Dạy Học của Huỳnh Khôi
~ Nâng tầm Nghề Giáo. Nâng danh Cô Thầy. ~