Phản hồi – Điều nhỏ bé tạo nên người thầy lớn

Một lần tôi đang giảng bài ở một lớp cấp II vùng ven, có một em học sinh quay sang thì thầm điều gì đó với bạn. Giữa sự tập trung của cả lớp, hành vi ấy giống như một đốm sáng làm chói mắt, không lớn, nhưng vừa đủ để kéo tôi ra khỏi mạch cảm xúc đang dâng.

Tôi đã định nhắc nhở, nhưng tay tôi dừng lại giữa không trung. Tôi không muốn để một phản xạ bộc phát phá vỡ nhịp lớp. Trong tích tắc đó, tôi chỉ nói một câu, vừa đủ nghe:

“Câu chuyện tụi con đang nói chắc thú vị lắm. Nếu lát nữa thầy còn ở phòng giáo viên, cho thầy xin một vé ngồi nghe nhé.”

Cả lớp bật cười. Em học sinh ấy gãi đầu, mỉm cười rồi ngồi yên lại. Không xấu hổ, không giận dữ. Tôi không thấy mình giảng hay hơn, nhưng tôi biết mình vừa giữ lại được một nhịp cảm xúc mà nếu buông tay, có lẽ sẽ đổ vỡ.

Từ khoảnh khắc ấy, tôi bắt đầu suy nghĩ nhiều hơn về vai trò của phản hồi trong lớp học – thứ tưởng là bản năng, nhưng thực chất là một phần tinh tế trong phong cách dạy học. Đó không chỉ là cách ứng xử, mà còn là một biểu hiện sâu xa của tư duy sư phạm – nơi người thầy không chỉ truyền đạt kiến thức, mà còn đồng hành cùng sự trưởng thành cảm xúc của học sinh.

Trong các lý thuyết tâm lý học hiện đại, khái niệm “Locus of Control” – trung tâm điều khiển hành vi – được nhắc đến nhiều. Học sinh sẽ có xu hướng phản kháng hoặc thu mình nếu các em thấy mọi hành vi bị áp đặt từ bên ngoài. Nhưng nếu giáo viên biết điều chỉnh phản hồi theo hướng đồng cảm, học sinh bắt đầu cảm thấy mình có khả năng tự điều chỉnh hành vi. Đây chính là một biểu hiện quan trọng của việc dạy học hiệu quả, không phải ở chỗ giảng bài hay, mà ở khả năng đánh thức nhận thức tự thân của người học.

Tôi cũng thấy rõ một điều nữa: trí tuệ cảm xúc trong sư phạm quan trọng không kém bất kỳ kỹ năng chuyên môn nào khác. Theo Goleman, khi học sinh chịu áp lực hoặc bị bẽ mặt, hoạt động của vùng vỏ não trước trán – nơi kiểm soát tư duy logic – sẽ suy giảm. Tức là, nếu một lời phê bình đến sai thời điểm, sai tông giọng, dù hợp lý đến đâu, cũng khó chạm đến phần nhận thức có ích trong đầu học sinh. Lời nói ấy có thể khiến học sinh yên lặng, nhưng không hẳn là vì hiểu ra – mà có khi chỉ vì cảm thấy bị gạt ra ngoài ranh giới.

Những người làm nghề giáo viên như chúng ta hẳn đã trải qua những tình huống tương tự. Có khi ta bực mình vì một em học sinh không chú ý, nói chuyện, làm bài sai, hoặc đơn giản là… không giống như kỳ vọng. Trong lúc ấy, ta dễ lỡ lời. Nhưng chính khoảnh khắc ta chọn lựa ngôn từ – không để trút ra cảm xúc tiêu cực, mà để bảo vệ một mối quan hệ – là lúc phong cách dạy học của ta trưởng thành.

Tôi từng nghĩ rằng, nếu dạy giỏi, soạn bài kỹ, yêu nghề thì sẽ tự khắc được học trò yêu quý. Nhưng thực tế cho tôi thấy, tình cảm học sinh dành cho giáo viên không đến từ độ hay của bài giảng, mà đến từ sự tinh tế trong cách thầy cô phản ứng với hành vi chưa hoàn thiện. Tình cảm ấy đến từ việc ta không làm học trò xấu hổ vào lúc các em dễ bị tổn thương nhất. Một người thầy chỉ thực sự bước vào tâm trí học sinh khi biết lùi lại đúng lúc để không làm tổn thương lòng tự trọng đang lớn lên từng ngày.

Tôi không nói rằng chúng ta phải trở thành người hoàn hảo. Nhưng tôi tin mỗi giáo viên đều có thể học cách phản hồi theo một cách đẹp hơn. Không cần hào nhoáng. Không cần to tiếng. Chỉ cần một ánh nhìn chậm lại, một câu nói tròn đầy, và một sự lặng im đúng thời điểm. Những thứ ấy, tuy nhỏ, nhưng bền bỉ, tạo nên uy tín – không phải thứ uy tín được xây từ thành tích, mà là uy tín được nuôi từ những lần phản hồi có trách nhiệm và có trái tim.

Tôi gọi đó là phản hồi từ nội lực – một phản hồi xuất phát từ sự hiểu biết bản thân, từ năng lực kiềm chế, từ lòng yêu nghề, và từ khao khát tạo ra một lớp học tử tế.

Cô Thầy có thể từng giữ lại một câu mắng và thay bằng một ánh nhìn biết lắng nghe. Cũng có thể từng phản hồi bằng một câu hài hước để hóa giải tình huống căng thẳng. Hoặc cũng có thể chưa từng nghĩ về việc phản hồi theo hướng đó. Nhưng dù là ai trong ba khả năng ấy, tôi tin rằng: chúng ta đều có thể bắt đầu. Bắt đầu học cách phản hồi như một người thầy lớn lên từ những điều nhỏ nhất.

Vì đôi khi, một giáo viên không được học trò yêu quý vì kiến thức, mà vì cách ta đối xử với học sinh trong những lúc không như ý.

Và vì cuối cùng, dạy học hiệu quả không chỉ là giảng đúng, mà còn là phản ứng đúng.

Cẩm Nang Dạy Học của Huỳnh Khôi
~ Nâng tầm Nghề Giáo. Nâng danh Cô Thầy. ~