Khi bài giảng không chạm tới học trò: Một khoảng lặng để soi lại chính mình

Có lần tôi ngồi uống cà phê với một người Thầy già, một trong số ít những người mà tôi tin rằng đã để lại dấu vết thật sự trong lòng học sinh – không phải qua thành tích, mà qua cách ông sống cùng nghề. Ông từng dạy ở trường công, qua cả ba thế hệ học trò, và chưa từng một lần rời xa bục giảng cho đến lúc về hưu. Tôi hỏi ông một câu tưởng chừng như ai cũng từng nghĩ tới: “Thầy có bao giờ thấy mệt không, khi đã giảng rõ ràng rồi mà học sinh vẫn không hiểu?”

Ông nhìn ra phía khung cửa sổ nơi nắng đầu chiều rơi nhẹ xuống hiên gạch. Một lát sau, ông trả lời, với giọng nói trầm và đều như dòng nước: “Mệt chứ. Nhưng thứ làm tôi thấy nặng lòng nhất không phải việc phải giảng lại. Mà là cái cảm giác rất kỳ lạ, khi mình đã tin rằng mình đang làm đúng – nhưng rồi vẫn có nhiều đứa trẻ chẳng thể tiếp nhận được điều gì cả.”

Tôi không trả lời, chỉ ngồi im. Vì tôi hiểu ông không chỉ đang kể chuyện nghề. Ông đang chỉ ra một thứ gì đó lặng lẽ mà sâu sắc – một vết nứt trong chính ý thức nghề nghiệp của những người làm sư phạm, mà đôi khi vì quá bận rộn, quá tự tin, hoặc quá kiêu hãnh, người ta đã không kịp nhìn thấy.

Những người làm nghề giáo viên, dẫu khác nhau về thế hệ, ngôn ngữ giảng dạy hay điều kiện lớp học, đều có một điểm chung rất người: mong muốn được học trò hiểu. Không ai muốn mình dạy mà học sinh lơ ngơ không biết đang nói gì. Chúng ta dành hàng giờ soạn giáo án, chuẩn bị bài giảng, trau chuốt ngôn từ, thậm chí học thêm những công cụ công nghệ mới – tất cả là để đạt đến điều mà ai cũng gọi tên một cách đơn giản: dạy học hiệu quả.

Thế nhưng, sẽ có lúc – hoặc rất nhiều lúc – những điều chúng ta tin là rõ ràng, hợp lý, đúng bài bản… lại không thực sự chạm được đến người học. Lớp học im lặng. Học sinh ngơ ngác. Câu hỏi đặt ra không có người đáp. Bài tập về nhà chỉ được làm cho có lệ.

Trong những tình huống ấy, phản ứng thường thấy nhất không nằm ở việc giáo viên đi tìm một phương pháp khác. Mà thường là ta cảm thấy… bất mãn. Với học sinh. Với lớp học. Và đôi khi, với chính mình.

Tâm lý học gọi hiện tượng này là bất hòa nhận thức. Nó xảy ra khi niềm tin ta giữ – chẳng hạn như “tôi đã dạy tốt” – bị thách thức bởi một thực tế ngược lại: học sinh không hiểu bài. Để làm dịu cảm giác khó chịu ấy, tâm trí của người giáo viên sẽ tìm một lý do dễ chịu hơn: “Các em không tập trung” – “Lớp này yếu gốc từ trước” – “Thời nay học sinh không có ý thức như xưa”. Tất cả đều là lời biện minh hợp lý. Nhưng đồng thời, nó cũng là một lớp sương mù che phủ con đường thật sự dẫn tới phong cách dạy học hiệu quả hơn.

Có nhiều giáo viên – và tôi từng là một trong số đó – đã chọn cách quay lại bài giảng cũ, giảng đúng y như hôm trước. Có vẻ như đó là phương án an toàn. Đỡ phải nghĩ lại. Đỡ phải nhận lỗi với chính mình. Nhưng nếu ta quay lại một bài học cũ chỉ để tránh nhìn thẳng vào một thực tế rằng: “Cách đó chưa đủ hiệu quả với lớp này”, thì rất có thể ta đang trượt khỏi đường ray mà mình từng vẽ ra từ đầu: làm nghề dạy học để thay đổi cuộc đời người khác.

Khi tôi nhìn lại những năm tháng đi dạy, tôi bắt đầu nhận ra: để dạy học hiệu quả, không phải lúc nào cũng cần thêm công cụ, thêm slide đẹp, hay thêm kiến thức hàn lâm. Đôi khi, điều cần nhất là một khoảnh khắc thành thật với chính mình – và với học sinh – rằng: “Tôi chưa truyền đạt được như mong muốn. Vậy thì tôi cần thay đổi điều gì trong phong cách dạy học của mình?”

Thành thật ấy, không làm ta yếu đi. Ngược lại, nó mở ra một vùng đất trưởng thành mới – nơi người giáo viên không phải là kẻ giảng lại một công thức, mà là người khám phá lại chính hành trình sư phạm của bản thân, qua từng phản hồi lặng thầm từ lớp học.

Tôi không nghĩ dạy học là một công việc dễ dàng. Nó đòi hỏi sự kết hợp giữa kiến thức, kỹ năng quan sát, năng lực truyền đạt và cả bản lĩnh nội tâm. Nhưng tôi tin rằng: chỉ khi giáo viên dám soi lại chính mình trong những khoảnh khắc thất bại, thì dạy học hiệu quả mới thực sự trở thành hiện thực chứ không chỉ là khẩu hiệu.

Nếu có khi nào Cô Thầy cảm thấy lạc lõng vì đã giảng kỹ lưỡng mà học sinh vẫn không hiểu, xin đừng vội thất vọng. Hãy xem đó như một điểm dừng, để nhìn lại xem điều gì đang chưa ổn trong phong cách dạy học của chính mình – không phải để đổ lỗi, mà để làm mới lại hành trình.

Vì tôi tin, làm nghề sư phạm, mỗi người đều có một ánh sáng riêng. Nhưng ánh sáng đó không tự nhiên phát sáng mãi. Nó cần được mài giũa, thử thách, và có đôi lúc, phải lùi lại một bước để soi sáng rõ hơn.

Cẩm Nang Dạy Học của Huỳnh Khôi
~ Nâng tầm Nghề Giáo. Nâng danh Cô Thầy. ~