Đôi khi, chúng ta nghĩ rằng mình đang được nể. Nhưng thực ra… chỉ đang được sợ.

Đôi khi, giáo viên chúng ta lầm tưởng rằng sự nghiêm khắc sẽ khiến học trò nể phục. Nhưng có một điều không dễ nhận ra: học sinh hoàn toàn có thể vâng lời mà lòng thì chẳng hề phục. Tôi đã từng như vậy. Những tiết học bắt đầu bằng ánh mắt nghiêm, giọng nói trầm và không khí rắn rỏi – đổi lại là một lớp im phăng phắc, trật tự, kỷ luật. Tôi từng nghĩ, đó là một lớp học lý tưởng.

Cho đến khi tôi thấy ánh mắt né tránh của học trò khi cần hỏi bài. Những câu trả lời rụt rè, những lần im lặng không phải vì đang lắng nghe, mà vì e ngại nói sai. Khi ấy, tôi chợt hiểu ra: sự im lặng có thể là kết quả của sợ hãi chứ không phải sự tôn trọng. Mà trong cẩm nang dạy học, điều đó là một tín hiệu đáng suy nghĩ, nếu ta mong muốn một môi trường dạy học hiệu quả.

Tâm lý học hành vi gọi trạng thái đó là tuân thủ mang tính cưỡng ép – khi người ta làm điều gì đó vì sợ bị trừng phạt hoặc mất đi sự chấp nhận. Học sinh vẫn làm bài, vẫn nghe lời, nhưng không thật sự có kết nối nội tại với tri thức. Còn điều mà nghề sư phạm nhắm tới, không phải là sự răm rắp nhất thời, mà là khơi mở được tinh thần chủ động, thái độ học tập độc lập.

Một lớp học vận hành dựa trên sự kiểm soát có thể đạt được sự trật tự bề ngoài, nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc học sinh đang phát triển. Nhiều giáo viên – trong đó có tôi thời trẻ – dễ bị cuốn vào việc khẳng định thẩm quyền, mà vô tình quên mất điều quý giá hơn: tạo ra một không gian mà học sinh cảm thấy an toàn để học, để hỏi, để sai và để lớn lên. Đó mới là đích đến thực sự của phong cách dạy học trưởng thành.

Trong tâm lý học lãnh đạo, có một định nghĩa mà tôi ghi nhớ: quyền lực không có niềm tin sẽ dẫn đến sự xa cách. Một giáo viên có thể rất nghiêm khắc, có thể đặt ra ranh giới rõ ràng, nhưng nếu thiếu sự kết nối về cảm xúc, thì lớp học sẽ giống như một buổi trình diễn áp lực – nơi cả người dạy và người học đều mệt mỏi.

Tôi đã học cách thay đổi. Thay vì gồng mình để làm cho lớp “nghe lời”, tôi bắt đầu bằng cách điều chỉnh phong cách dạy học của chính mình. Tôi bước vào lớp với một nhịp thở chậm, để ánh mắt mình chạm nhẹ vào từng dãy bàn, rồi nói: “Cô tin là lớp mình có thể điều chỉnh lại. Mình học tiếp nhé.” Một lời mời, thay vì một mệnh lệnh. Một sự tin tưởng trao đi, không phải bằng sự yếu đuối, mà bằng nội lực sư phạm đã được tôi rèn qua thời gian.

Không khí trong lớp dần thay đổi. Học sinh không còn nhìn tôi như một người cầm roi đứng gác, mà như một người đồng hành đang bước cùng các em qua từng tiết học. Tôi thấy ánh mắt các em sáng lên khi được hỏi “ý con là gì?”, thấy các em dám nói sai, dám thắc mắc, và thậm chí – dám đề xuất những cách học khác.

Các giáo trình Sư Phạm không có chương nào dạy tôi cách trở nên gần gũi mà vẫn giữ được uy tín. Nhưng chính học sinh là người dạy tôi điều đó. Và tôi tin, trong hành trình làm nghề của mỗi giáo viên, ai rồi cũng sẽ đi qua một khúc rẽ – nơi ta phải chọn giữa việc giữ lớp thật im… hay giữ lớp thật sống.

Nếu Cô Thầy đang ở khúc rẽ đó, thì có lẽ, đây là lúc nên nhìn lại. Không phải để thay đổi tất cả, mà để điều chỉnh vài điều cốt lõi trong phong cách dạy học của mình. Có thể chỉ là cách mình bắt đầu tiết học, cách mình phản hồi khi học sinh nói sai, hay thậm chí – cách mình đặt lại niềm tin vào lớp học.

Trong sáu tháng tới, tôi sẽ chia sẻ thêm nhiều điều về cẩm nang dạy học, từ những câu chuyện thực tế đến các phương pháp dạy học hiệu quả, để đồng hành cùng Cô Thầy xây dựng một nền sư phạm nhân văn, vững vàng và có chiều sâu. Nếu Cô Thầy cảm thấy cần một sự gợi mở, hãy để lại tín hiệu. Chúng ta sẽ không đi một mình.

Cẩm Nang Dạy Học của Huỳnh Khôi
~ Nâng tầm Nghề Giáo. Nâng danh Cô Thầy. ~