Cẩn thận với cái “neo” vô hình trong tâm trí người giáo viên.

Cô Thầy thân mến, 

Trong một buổi họp đầu năm, phụ huynh của một em học sinh đến trễ 15 phút. Không một lời xin lỗi, không lấy một câu giải thích. Rồi ngay tiết học đầu tiên, em ấy ngồi tựa cằm, ánh mắt lơ đễnh, chẳng ghi chép gì. Bài kiểm tra đầu tiên – điểm thấp, lời lẽ qua loa. Và rồi, rất tự nhiên, trong đầu người giáo viên bắt đầu hình thành một nhãn: gia đình thiếu quan tâm, em này chắc học kém, ý thức chưa cao, lớp phó học tập không thể giao cho em. Không ai cố tình, nhưng ấn tượng đầu đã neo vào tâm trí như một sợi xích vô hình, giữ chặt ta ở một điểm nhìn cố định mà không hay. 

Tâm lý học gọi đó là Anchoring Bias – hiệu ứng mỏ neo. Nó khiến người ta bị chi phối mạnh bởi thông tin đầu tiên mình tiếp nhận, để rồi những điều sau này – dù khác biệt, dù tích cực – vẫn khó làm ta xoay chuyển nhận định ban đầu. Với giáo viên, đôi khi cái neo ấy hình thành chỉ từ một buổi học đầu năm lơ đễnh, một bài kiểm tra không tốt, hay một lần giao tiếp thiếu thiện chí từ phụ huynh. Và rồi từ đó, phong cách dạy học của ta, cách ta ứng xử với em ấy, với gia đình ấy, không còn hoàn toàn dựa vào mô phạm chuẩn chỉnh hay lý trí nghề nghiệp, mà chịu ảnh hưởng bởi định kiến đã neo trong lòng.

Vấn đề không nằm ở chỗ học sinh hay phụ huynh đã từng lỡ một lần, mà ở việc chính ta ngừng cập nhật lại nhận thức của mình. Một học sinh từng chểnh mảng nay đang nỗ lực từng chút. Một phụ huynh từng thiếu hợp tác nay lại chủ động đồng hành. Nhưng cái neo trong lòng ta vẫn kéo tâm trí về phiên bản cũ. Ta nghĩ mình đã hiểu rõ học trò, nhưng thực ra, đôi khi ta chỉ đang hiểu hình ảnh đã lỗi thời của các em.

Trong nghề sư phạm,  giáo dục là hành trình không ngừng nhìn lại và làm mới cách nhìn của chính mình. Nếu một học sinh mà ta từng không thiện cảm nay có cố gắng, nếu một phụ huynh từng khiến ta phiền lòng nay tỏ ra hợp tác, điều cần thiết nhất là ta tự hỏi chính mình: mình đang nhìn họ bằng thông tin của hôm nay, hay vẫn bị kéo lại bởi cái neo của ngày hôm qua? Dạy học hiệu quả không thể dựa vào trí nhớ một chiều, mà cần một tâm trí sẵn sàng xoá định kiến cũ để đón nhận sự đổi thay.

Một bài tập nhỏ mà tôi từng tự nhắc bản thân và cũng muốn gửi tới đồng nghiệp: mỗi cuối học kỳ, hãy thử viết lại một câu mô tả mới về những học sinh từng làm mình bận lòng. Hãy dành một buổi ngồi lại với phụ huynh từng khiến mình thất vọng – chỉ để lắng nghe, không phải để tranh luận. Hãy tin rằng: người khác đang đổi thay từng ngày, và giáo viên cũng có quyền (và rất nên) thay đổi cách nhìn.

Thả neo là để giữ thuyền khỏi trôi. Nhưng trong giáo dục, nếu neo quá lâu ở một điểm nhìn, con người dễ bị mắc cạn chính trong lòng mình. Nếu chúng ta có thể tập thói quen tháo neo định kiến và cập nhật cách nhìn nhận mỗi ngày, lớp học sẽ không chỉ là nơi truyền đạt kiến thức, mà là nơi mỗi con người – từ học sinh đến giáo viên – đều có cơ hội được tái nhìn nhận, được lớn lên, được bước tiếp với phong cách dạy học ngày một vững vàng hơn.

Cẩm Nang Dạy Học của Huỳnh Khôi
~ Nâng tầm Nghề Giáo. Nâng danh Cô Thầy. ~